Bilgisayar alemi uzun yıllar boyunca tek tip BIOS kullandı, sonrasında ise aniden ortaya “UEFI” diye bir şey çıktı. Eski tip yazılım sonrasında “Legacy BIOS” olarak anılmaya başladı, çünkü yerine daha yenisi, daha iyisi gelmişti.
Çoğu okurumuz BIOS’ta bu seçeneklerle karşılaşıyor, bazen ise ne yapacağını bilemiyor. Biz de konuyu aydınlatalım istedik. İsterseniz fazla vakti kaybetmeden UEFI ve Legacy BIOS ile ilgili detaylara geçelim. Sona geldiğinizde Legacy BIOS ve UEFI’nin ne olduğunu, aralarındaki farkları net olarak anlayacaksınız.
BIOS Nedir?
Kısaca BIOS’tan bahsederek başlayalım. Bilgisayarınızın BIOS’u (Basic Input/Output System) anakartınız üzerinde bulunan ve sisteminizin açılmasından sorumlu olan entegre bir yazılımdır. Bilgisayarınızı her açtığınızda BIOS donanımınıza hayati talimatlar verir ve sahip olduğunuz tüm donanımların doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder.
Tipik olarak bilgisayarınıza bir anakart yongası ile yerleştirilmiş olan bu yazılım, PC işlevselliği için bir aracı işlevi görür. Yani işletim sistemi ile donanım arasındaki katmanlardan biridir. Silinebilir, programlanabilir salt okunur bir bellek (EPROM) yongası üzerinde programlanan BIOS, güç kaynağı kapatıldığında verileri tutan bu bellek yongasında depolanır. Bilgisayar yeniden açıldığında ise BIOS aynı saklanan verilerle yoluna devam eder.
BIOS sistemi ayrıca bilgisayarınızın işletim sistemi ile sabit disk, SSD, klavye, ekran kartı, yazıcı veya fare dahil olmak üzere tüm bağlı aygıtlar arasındaki veri akışını yönetmekten de sorumlu. Bilgisayarınızı her açtığınızda, BIOS bağlı aygıtlarınızın doğru çalışıp çalışmadığını ve doğru yerde olup olmadığını belirleyen POST (Power-On Self Test) adlı bir işlemden geçiyor. Tüm işlemler onay aldığında ise bilgisayarınız her gün olduğu gibi sorunsuz şekilde açılmaya devam eder ve birkaç saniye içinde içinde yükleme ekranı görünür.
Legacy BIOS Nedir?
Legacy BIOS için kısaca “Eski BIOS” yani UEFI gelmeden önce kullanılan BIOS diyebiliriz. Başka bir deyişle, günümüzdeki cihazlarda bulunmayan ya da yaygın olarak bulunmayan eski bir sürüm. Ayrıca son nesil işletim sistemleriyle de uyumlu değil.
UEFI ve eski tip BIOS, yüzeysel düzeyde neredeyse aynı işlevlere hizmet ediyor. Legacy, UEFI’den çok daha eski bir çözüm olduğu için “eski” olarak kabul edilmekte. Her ikisi de temelde aynı işlevi görüyor, ancak yine de UEFI’nin anlamlı farkları var.
UEFI Nedir?
Unified Extensible Firmware Interface (Birleşik Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arayüzü) kelimelerinin kısaltması olan UEFI, daha hızlı önyükleme süreleri, daha iyi güvenlik, daha büyük disk desteği ve grafiksel kullanıcı arayüzü gibi daha fazla özellik ve avantajla birlikte hayatımıza girdi. Eski BIOS, 16 bitlik bir kod ve sınırlı sayıda seçenek kullanan eski mod niteliğinde.
Bazı eski donanım ve yazılımlar UEFI ile uyumlu olmayabilir, bu nedenle eski BIOS hala bir geri dönüş seçeneği olarak mevcut. Eğer elinizde eski bir sistem varsa ve UEFI desteği yoksa, ona hiçbir şekilde bu desteği kazandıramazsınız. Yeni BIOS ilk olarak 2005 yılında, bugün “BIOS” olarak bildiğimiz şeyin ilk kez tanıtılmasından çok uzun yıllar sonra piyasaya sürüldü.
Kısacası UEFI, eski BIOS’un yerini alan yeni anakart kontrol yazılımıdır. Yeni yazılım, ilk baktığımızda sanki anakartın içerisinde bir işletim sistemi yüklüymüş ve biz bunu kullanıyormuşuz hissine kapılmamızı sağlar.
Aslında UEFI BIOS tek başına gerçek anlamda bir işletim sistemi sayılabilir. Sistemde takılı tüm belleklere erişebiliyorsunuz. Ayrıca tıpkı bir işletim sistemi gibi boş bir alana ihtiyaç duyuyor. Bu boş alanı ise anakartın üzerindeki Onboard Flash bellek sayesinde sağlıyor. Teknik ismi ise EFI System Partition. Adındaki ”Genişletilebilir” takısından da anlayabileceğimiz gibi yeni modülleri kolaylıkla ekleyebiliyoruz. Bunun içerisine aygıt sürücüleri ve dahili çevre birimleri de dahil. UEFI BIOS’unuzun ekranında isterseniz farenizin imleciyle dolaşabiliyorsunuz. Dokunmatik bir ekrana sahipseniz bu yol ile arayüzü kontrol edebiliyorsunuz. Eski tip BIOS’larda sadece tek renk, genelde siyah ve mavi tonlar hakimdi. UEFI’de ise çok daha modern arayüzler görmek mümkün.
UEFI Ne Gibi Faydalar Sağlıyor? Kullanılmalı mı?
UEFI, BIOS’un daha yeni ve güncellenmiş sürümü olduğundan genellikle modern işletim sistemleri ve en son nesil donanımlarla tam olarak uyumludur. Donanımınız UEFI ile uyumluysa, cevap kesinlikle evet. UEFI ve Legacy BIOS arasında seçim yapma seçeneğiniz varsa, en iyi kullanıcı deneyimini UEFI kullanarak elde edersiniz.
Neden diye soracaksınız. UEFI ile neler değiştiğine gelince:
- 2 terabayttan daha büyük depolama sürücüleri için destek sağlandı.
- Eski BIOS’a kıyasla geliştirilmiş grafik arayüzü ve fare desteği geldi.
- Eski BIOS’a kıyasla geliştirilmiş donanım desteği ve uyumluluk.
- Güvenlik tarafında iyileştirmeler yapıldı.
- Eski tip yazılıma kıyasla çok daha hızlı, daha performanslı. Daha iyi donanım açılış süreleri sağlıyor.
- En son nesil donanım için gelişmiş destek.
- Çok çeşitli işletim sistemleriyle uyumlu.
Eski donanım, ağ önyüklemesi veya henüz UEFI’yi desteklemeyen bir işletim sistemi kullanmadığınız sürece UEFI önyükleme (boot) modunu kullanmalısınız. Bu noktada uzak durmanız gereken bir şeyden bahsedelim. İşletim sisteminizi bir modda kurduktan sonra diğer moda geçiş yapmayın. Bu bazı sorunlara yol açacaktır, hatta sisteminiz başlamayabilir. Özellikle de 2 TB’tan büyük sürücülerde mutlaka sorunlar çıkacaktır.
Başka bir mesele daha var. UEFI ile iyi çalışmayan farklı işletim sistemlerine sahip çift önyüklemeli veya çoklu önyüklemeli bir sistem kullanmak istiyor olabilirsiniz. Örneğin bazı Linux dağıtımlarını kullanabilmek için Legacy’e dönmek gerekiyor. Böyle durumlarda önyükleme seçeneği yardımınıza koşacak. Son olarak, UEFI modunda bilgisayarınızın önyükleme yapmasını veya düzgün çalışmasını engelleyen sorunlarla veya hatalarla karşılaşabilirsiniz.
Legacy BIOS’a Halen İhtiyaç Var mı?
UEFI açık ara galip gibi görünse de, Legacy BIOS’un gerekli olduğu zamanlar da var. Eski bir işletim sistemi veya eski bir donanım kullanıyorsanız UEFI ile uyumlu olmayabilir. Böyle durumlarda eski sistem yazılımını kullanmanız gerekecek. Neyse ki UEFI, tam da bu amaç için bilgisayarınızı Legacy ile önyükleme seçeneğine sahip.
Özellikle CMOS piliniz arızalıysa veya çıkarılmışsa, bilgisayarınız beklenmedik bir şekilde önyükleme modu için yanlış fabrika varsayılan ayarlarına sıfırlanabilir. İşletim sisteminizi yüklerken herhangi bir sorun yaşıyorsanız, BIOS’unuzun farklı bir moda geçip geçmediğini kontrol etmenizi öneririz.
Legacy BIOS veya UEFI Kullandığımı Nasıl Anlarım?
Mevcut bilgisayarınızın BIOS mu yoksa UEFI mi kullandığını hızlıca kontrol etmek ister misiniz?
- Sadece Başlat Menüsünü açın, “Sistem Bilgisi” yazın ve ilk çıkan sonuca tıklayın.
- Açılan pencerede sadece BIOS ile ilgili değil, sisteminizle ilgili sayısız detay göreceksiniz.
- Pencerenin orta kısımlarından “BIOS Modu” satırını bulun. Karşısında kullandığınız BIOS modunu göreceksiniz. Yeni nesil bilgisayarların hepsinde UEFI kullanılıyor. Ancak bilginiz dışında Eski bir BIOS kullanıyor olabilirsiniz.
UEFI ve Legacy Arasında Nasıl Geçiş Yaparım? CSM Nedir?
Eski BIOS’tan UEFI’ye geçmek için hem donanıma hem de kutudan çıktığı haliyle UEFI’yi destekleyen bir işletim sistemine sahip olmanız gerekiyor. Bu ön koşullar sağlandığında, BIOS arayüzüne giriş yaparak “Önyükleme Modunu (Boot Mode)” UEFI olarak değiştirebilirsiniz. Bu ayar Boot Mode ve Boot Option olarak geçebilir.
UEFI’den eski BIOS’a geçmek için Uyumluluk Destek Modülü (Compatibility Support Module) anlamına gelen CSM’yi kullanmanız gerekebilir. Bu bir UEFI ayarı. CSM, UEFI öncesi işletim sistemlerinin, özellikle de 32 bit işletim sistemlerinin UEFI makinede kullanılmasını mümkün hale getiriyor. CSM’yi etkinleştirirseniz Legacy BIOS moduna geçersiniz. CSM’yi devre dışı bırakırsanız UEFI moduna geçersiniz. Genel olarak, halihazırda UEFI’yi destekleyen modern bir sistem kullanıyorsanız CSM’yi etkinleştirmenizi önermiyoruz.
İkisi de “BIOS” Olarak Anılıyor
UEFI’yi aslında ayrı bir kategoriye almak gerek. Legacy BIOS ise “BIOS” olarak kaldı. UEFI sunduğu özellikler açısından BIOS’tan daha iyi olsa da, sonuçta “eski BIOS’un” yerini aldığı için doğrudan “BIOS” olarak adlandırılıyor. UEFI’ye özgü bir özellik tartışılmadığı sürece, ikisini de “BIOS” olarak isimlendirmekte bir sorun yok. Zaten uzun süredir bu şekilde kullanılıyor. Son kullanıcı olarak ikisini birbirinden ayırmanın en hızlı yolu, arayüzde farenizi kullanıp kullanamamanız. Eski tipte fare imleci bulamazsınız, sadece klavyeyi kullanabilirsiniz.
UEFI ile Gelen Secure Boot Özelliği Nedir?
UEFI BIOS’un en önemli özelliklerinden biriyse Secure Boot. Secure Boot yani Güvenli Önyükleme, sistemde yalnızca PC üreticileri tarafından onaylanmış güvenilir yazılımların çalıştırılmasını sağlayan bir güvenlik standardı. PC üreticileri, sistemi kötü amaçlı yazılımların yürütülmesine karşı korumak için güvenli önyüklemeyi devreye sokar. Aygıt yazılımından (BIOS) Güvenli Önyükleme etkinleştirildiğinde, sistem dosyanın yürütülmesine izin vermeden önce yürütülebilir dosyaların imzasıyla eşleşme sağlar.
Bir bakıma sistemimizi kötü niyetli ve yetkisiz kodların yürütülmesine karşı korur. Bilgisayarı başlattığımızda, aygıt yazılımı her bir önyükleme yazılımının imzasını kontrol eder, imzalar eşleşirse sistem önyüklenir ve kontrol aygıt yazılımından işletim sistemine verilir. Güvenli Önyükleme TPM’ye ihtiyaç duymaz ve ayrıca sistemin depolama alanını şifrelemez. Örnek olarak, UEFI ürün yazılımına sahip modern bir bilgisayarı ilk açtığımızda, belleğe kaynak tahsis etmeden önce Güvenli Önyükleme devreye girer.
Secure Boot’u çoğunlukla Windows dünyasında duyuyor olsanız da, sadece Windows tarafından değil, Ubuntu gibi çeşitli Linux dağıtımları ve macOS tarafından da desteklenen bir endüstri standardı. Güvenli Önyükleme, bilgisayarın açıldıktan sonra güvenilir olduğundan emin olmak için bilgisayara yüklenen tüm yazılımların imzasını kontrol ettiği bir süreç. Sürece UEFI ürün yazılımı sürücüleri, EFI uygulamaları ve işletim sisteminin kendisi de dahil.
UEFI Nasıl Ortaya Çıktı?
Aslında UEFI çok daha önceleri geliştiriliyordu. Sektördeki devlerden Intel, 1998’de salt bilgisayar BIOS’unun yerine geçebilecek bir oluşum için kolları sıvamıştı. Yeni oluşturduğu Itanium işlemcisiyle beraber, 2002 yılında Extensible Firmware Interface (EFI) ismini resmileştirdi.
Intel bu teknolojiyi sadece kendisi için saklamadı. 2005 yılında AMD, Apple, Dell, Lenovo ve Microsoft gibi firmalar da benzer çalışmalara başlamıştı. Bu organizasyonun tamamına ise Unified EFI Formu adı verildi. UEFI’yi UEFI yapan ”U” harfiyse buradan gelmekte. Aslında farklı şekillerde birçok kez UEFI karşımıza çıktı. Örneğin 2006 yılında Apple tüm ürünlerinde Intel bileşenler kullanmaya başladı ve cihazlarında boot öncesi yazılım olarak EFI’yi kullanmaya başladılar. Bu sistem bugün bile Apple tarafından kullanılmakta.
Son yıllarda herhangi bir bilgisayar aldıysanız muhtemelen “UEFI” desteğine sahiptir. En büyük faydalardan birini vurgulayacak olursak, bu sayede işletim sistemlerinin açılış süresi hızlandı. Aslına bakarsanız çoğu kişi UEFI’ye geçiş yaptığını bile fark etmemiştir. Her şey arka planda işliyor.
